Geweten
11/08/14 23:24
Deze avond kwam in het teken te staan van ‘het geweten’. De andere vragen/stellingen die bij aanvang geopperd werden zijn:
Bestaat komkommertijd? de aanleiding tot deze vraag werd gegeven door een aantal nietszeggende artikelen in de krant. En gauw vroegen we ons af of er nu zo weinig gebeurt. Maar er gebeurt van alles in de wereld. Alleen de lokale en landelijke politiek ligt stil, maar verder zijn er overstromingen, oorlogen, conflicten, etc. meer dan genoeg gebeurtenissen om interessante artikelen over te schrijven, waarom dan toch die nietszeggende artikelen in de krant?
Welke betekenis heeft kleinkunst voor levenszin en levensvragen? Heeft kleinkunst een betekenis buiten zichzelf, bijvoorbeeld voor mens en samenleving? Deze keer is er in het zuiderpark geen activiteit van het Festival Boulevard. En het is op deze avond kiezen voor festival of filos. Maar hadden we onze vragen ook gewoon aan onszelf kunnen stellen tijdens een leuke/interessante voorstelling op het Festival?
Hoe moeten we samenleven?
Het geweten. Soms kan het geweten er toe leiden dat we dingen niet doen, die we eigenlijk wel zouden willen, of dat we kleine dingen herinneren waarin ons geweten knaagt. Wat is het geweten en kun je ook leven zonder een geweten te hebben? Wat is eerlijk-zijn en wat is liegen?
Al gauw komt het menselijk handelen in oorlogen op de proppen, samen met de vraag of deze mensen geen geweten hebben, of dat er misschien in oorlogstijd het geweten verdwijnt. Hoe kun je het doden - ja zelfs het vernietigen - van anderen, bijvoorbeeld van anders-denkenden en anders-gelovigen rijmen met je geweten. Het blijft het doden van een ander.
De link naar godsdienst doet ons ook afvragen of het geweten een afgeleide / een resultaat is van godsdienst. Zou het geweten ook bestaan als we niet-gelovig waren opgevoed, of zou het geweten er dan inhoudelijk anders uit zien? Zouden we dan andere afwegingen maken? Zouden er dan andere ‘regels’ gelden voor dat wat goed is (en wat je moet doen) en dat wat slecht is (en dat wat je dient te laten)?
Mensen, ja zelfs kinderen, die samenleving maken al snel regels. Kinderen maken spelregels voor hun zelfbedachte spel, ze doen dit zodra ze het gevoel hebben dat iemand ‘vals’ speelt, dan wordt er al gauw gesteld dat dat niet mag. Overigens worden de regels ook wel aangepast om zelf te kunnen ‘winnen’ in het spel. Er is dus een bepaald gevoel van rechtvaardigheid en eerlijkheid, waardoor gezamenlijk het spel gespeeld kan worden. Een gevoel van eerlijkheid en rechtvaardigheid zou al jong aanwezig kunnen zijn en misschien de grond kunnen leggen van dat wat we geweten noemen.
Toch lijkt er wel een verschil tussen regels om samen te leven en geweten. Zou je nog regels nodig hebben, als iedereen een gelijksoortig of gelijkfunctionerend geweten heeft? Als iedereen weet wat je wel en niet kunt maken, wat eerlijk en rechtvaardig is, dan kun je toch zonder regels. Regels gaan er juist vanuit dat mensen alleen kunnen samenleven als we via regels paal en perk stellen aan het menselijk handelen, anders zouden we elkaar maar schade toe brengen. De vraag is nu, hoe worden die regels bepaald, gaat het geweten aan de regels vooraf, of gaan de regels aan het geweten vooraf? En wie bepaald dan wanneer iets rechtvaardig is. Of wie wel of niet gedood mag worden? In sommige landen is de doodstraf geoorloofd en dan mag je dus uit naam van de wet doden (ten minste hij die het doodvonnis moet voltrekken).
Heeft een mens zoiets als een morele intuïtie? Als dat zo is dan lijkt het bijna onmogelijk - of toch zeker al moeilijk voor te stellen - dat een mens gewetenloos kan zijn, of geen geweten kan hebben. Toch blijft het lastig om een antwoord te vinden op de vraag ‘hoe kan het toch dat iemand een ander ombrengt om dat wat hij geloofd of zeg?’ Moet je daartoe gewetenloos zijn of hoe wordt dat de afweging gemaakt dat het doden - wat wij toch als een ultiem kwaad zien - toch wordt goed-gepraat. Welk kwaad is groter dat met het doden wordt afgewend?
—————————
Overigens kunnen ook wij hier in Nederland bijzonder afwegingen in maken, afwegingen die in andere landen uit den boze zijn (ook binnen Nederland zijn er felle tegenstanders). Te denken valt aan abortus en euthanasie. Hierin kunnen we afweging maken waardoor het doden geoorloofd, ja zelfs wenselijk is.
—————————
Is het geweten een afgeleide van opvoeding? Een gedachte die altijd een wat wonderlijk spanningsveld oplevert. Als een goed functionerend geweten een resultante is van opvoeding en onderwijs, dan kun je als opvoeder nogal wat fout doen, maar dan loop je ook het risico om via opvoeding een betere mens te ‘creëren door het geweten te vormen naar je wensen. En wie is de schuldige als een mens kwaad doet? Hijzelf of zijn opvoeding en zijn opvoeder? Het is overigens wel te verwachten dat in de filosofie van opvoeding en onderwijs wel iets terug te vinden is over geweten en moraal, over goed en kwaad. Wanneer je geweten ziet als een resultante van kennis (ge-weten) dan heeft dat andere consequenties voor opvoeding en onderwijs dan wanneer geweten wordt gezien als morele vorming gegrondvest in deugden.
Is geweten afhankelijk van IQ? Kun je te dom of juist te slim zijn voor een goed werkend geweten? Geweten lijkt dan op geheugen. Het lijkt in ieder geval wel noodzakelijk dat je je in de ander kunt verplaatsen, en daar lijkt wel een zekere mate van intelligentie of beter: inlevingsvermogen voor nodig, maar dat lijkt weer niet samen te hangen met IQ. Het is in ieder geval niet makkelijk om dit te doorgronden.
Het geweten wordt wel eens gezien als een gesprek met je zelf, een goed gesprek met jezelf. Al gauw komt dan de vraag boven hoe het is om als gewetenloze met jezelf te leven. Hou je dan geen gesprekken met jezelf? Heel wat persoonlijke voorbeelden leren ons dat we allemaal wel een persoonlijke gebeurtenis in onze herinnering hebben leven waarin het geweten ons tot de orde heeft geroepen, van diefstal tot geen snoepjes voor een specifieke persoon. Het is toch iedere keer lastig als we in het gesprek met onszelf daar even aan herinnerd worden. Misschien heb je als mens wel heel veel afleiding nodig om maar niet het gesprek met jezelf aan te gaan, om zo de confrontatie niet aan te hoeven gaan.
Bestaat komkommertijd? de aanleiding tot deze vraag werd gegeven door een aantal nietszeggende artikelen in de krant. En gauw vroegen we ons af of er nu zo weinig gebeurt. Maar er gebeurt van alles in de wereld. Alleen de lokale en landelijke politiek ligt stil, maar verder zijn er overstromingen, oorlogen, conflicten, etc. meer dan genoeg gebeurtenissen om interessante artikelen over te schrijven, waarom dan toch die nietszeggende artikelen in de krant?
Welke betekenis heeft kleinkunst voor levenszin en levensvragen? Heeft kleinkunst een betekenis buiten zichzelf, bijvoorbeeld voor mens en samenleving? Deze keer is er in het zuiderpark geen activiteit van het Festival Boulevard. En het is op deze avond kiezen voor festival of filos. Maar hadden we onze vragen ook gewoon aan onszelf kunnen stellen tijdens een leuke/interessante voorstelling op het Festival?
Hoe moeten we samenleven?
Het geweten. Soms kan het geweten er toe leiden dat we dingen niet doen, die we eigenlijk wel zouden willen, of dat we kleine dingen herinneren waarin ons geweten knaagt. Wat is het geweten en kun je ook leven zonder een geweten te hebben? Wat is eerlijk-zijn en wat is liegen?
Al gauw komt het menselijk handelen in oorlogen op de proppen, samen met de vraag of deze mensen geen geweten hebben, of dat er misschien in oorlogstijd het geweten verdwijnt. Hoe kun je het doden - ja zelfs het vernietigen - van anderen, bijvoorbeeld van anders-denkenden en anders-gelovigen rijmen met je geweten. Het blijft het doden van een ander.
De link naar godsdienst doet ons ook afvragen of het geweten een afgeleide / een resultaat is van godsdienst. Zou het geweten ook bestaan als we niet-gelovig waren opgevoed, of zou het geweten er dan inhoudelijk anders uit zien? Zouden we dan andere afwegingen maken? Zouden er dan andere ‘regels’ gelden voor dat wat goed is (en wat je moet doen) en dat wat slecht is (en dat wat je dient te laten)?
Mensen, ja zelfs kinderen, die samenleving maken al snel regels. Kinderen maken spelregels voor hun zelfbedachte spel, ze doen dit zodra ze het gevoel hebben dat iemand ‘vals’ speelt, dan wordt er al gauw gesteld dat dat niet mag. Overigens worden de regels ook wel aangepast om zelf te kunnen ‘winnen’ in het spel. Er is dus een bepaald gevoel van rechtvaardigheid en eerlijkheid, waardoor gezamenlijk het spel gespeeld kan worden. Een gevoel van eerlijkheid en rechtvaardigheid zou al jong aanwezig kunnen zijn en misschien de grond kunnen leggen van dat wat we geweten noemen.
Toch lijkt er wel een verschil tussen regels om samen te leven en geweten. Zou je nog regels nodig hebben, als iedereen een gelijksoortig of gelijkfunctionerend geweten heeft? Als iedereen weet wat je wel en niet kunt maken, wat eerlijk en rechtvaardig is, dan kun je toch zonder regels. Regels gaan er juist vanuit dat mensen alleen kunnen samenleven als we via regels paal en perk stellen aan het menselijk handelen, anders zouden we elkaar maar schade toe brengen. De vraag is nu, hoe worden die regels bepaald, gaat het geweten aan de regels vooraf, of gaan de regels aan het geweten vooraf? En wie bepaald dan wanneer iets rechtvaardig is. Of wie wel of niet gedood mag worden? In sommige landen is de doodstraf geoorloofd en dan mag je dus uit naam van de wet doden (ten minste hij die het doodvonnis moet voltrekken).
Heeft een mens zoiets als een morele intuïtie? Als dat zo is dan lijkt het bijna onmogelijk - of toch zeker al moeilijk voor te stellen - dat een mens gewetenloos kan zijn, of geen geweten kan hebben. Toch blijft het lastig om een antwoord te vinden op de vraag ‘hoe kan het toch dat iemand een ander ombrengt om dat wat hij geloofd of zeg?’ Moet je daartoe gewetenloos zijn of hoe wordt dat de afweging gemaakt dat het doden - wat wij toch als een ultiem kwaad zien - toch wordt goed-gepraat. Welk kwaad is groter dat met het doden wordt afgewend?
—————————
Overigens kunnen ook wij hier in Nederland bijzonder afwegingen in maken, afwegingen die in andere landen uit den boze zijn (ook binnen Nederland zijn er felle tegenstanders). Te denken valt aan abortus en euthanasie. Hierin kunnen we afweging maken waardoor het doden geoorloofd, ja zelfs wenselijk is.
—————————
Is het geweten een afgeleide van opvoeding? Een gedachte die altijd een wat wonderlijk spanningsveld oplevert. Als een goed functionerend geweten een resultante is van opvoeding en onderwijs, dan kun je als opvoeder nogal wat fout doen, maar dan loop je ook het risico om via opvoeding een betere mens te ‘creëren door het geweten te vormen naar je wensen. En wie is de schuldige als een mens kwaad doet? Hijzelf of zijn opvoeding en zijn opvoeder? Het is overigens wel te verwachten dat in de filosofie van opvoeding en onderwijs wel iets terug te vinden is over geweten en moraal, over goed en kwaad. Wanneer je geweten ziet als een resultante van kennis (ge-weten) dan heeft dat andere consequenties voor opvoeding en onderwijs dan wanneer geweten wordt gezien als morele vorming gegrondvest in deugden.
Is geweten afhankelijk van IQ? Kun je te dom of juist te slim zijn voor een goed werkend geweten? Geweten lijkt dan op geheugen. Het lijkt in ieder geval wel noodzakelijk dat je je in de ander kunt verplaatsen, en daar lijkt wel een zekere mate van intelligentie of beter: inlevingsvermogen voor nodig, maar dat lijkt weer niet samen te hangen met IQ. Het is in ieder geval niet makkelijk om dit te doorgronden.
Het geweten wordt wel eens gezien als een gesprek met je zelf, een goed gesprek met jezelf. Al gauw komt dan de vraag boven hoe het is om als gewetenloze met jezelf te leven. Hou je dan geen gesprekken met jezelf? Heel wat persoonlijke voorbeelden leren ons dat we allemaal wel een persoonlijke gebeurtenis in onze herinnering hebben leven waarin het geweten ons tot de orde heeft geroepen, van diefstal tot geen snoepjes voor een specifieke persoon. Het is toch iedere keer lastig als we in het gesprek met onszelf daar even aan herinnerd worden. Misschien heb je als mens wel heel veel afleiding nodig om maar niet het gesprek met jezelf aan te gaan, om zo de confrontatie niet aan te hoeven gaan.
blog comments powered by Disqus