Filos Colums

January 2021

Hoe verdacht is de oplossing?

Op dit moment ben ik druk doende om het één en ander voor te bereiden voor de komende maanden waarbij twee gedachten bijzonder goed passen bij deze tijd. Kierkegaard heeft kritiek op Hegel en Arendt beschrijft het totalitarisme. Het is zo'n levend thema, dat het me niets zou verbazen als het ook vanavond bij Filos voorbij zal komen.
Kierkegaard heeft kritiek op Hegel, omdat Hegel een eenduidig antwoord zoekt op alles wat bestaat. Het is dan wellicht een systeem, maar Kierkegaard ziet het allesomvattende erin, en dat is iets waar de mens niet toe in staat is. De mens is sterfelijk en het menselijk vermogen tot waarnemen en weten is beperkt. Ieder antwoord dat we vinden is dus per definitie beperkt.
Arendt ziet in het totalitarisme de grootste bedreiging van het menselijk bestaan. Het totalitarisme kenmerkt zich door een concept of systeem dat een antwoord heeft op problemen van de wereld, eigenlijk dus op iedere ideologisch concept, maar zeker van complot theorieën. Ook Hitler hing een complottheorie aan en zijn derde rijk was er de uitbouw van.
Heel de existentiële filosofie van Kierkegaard is gebouwd op de onzekerheid - het niet weten - waar we als mens mee moeten leven. Volgens Arendt bestaat de gemeenschapszin uit de zin, of betekenis, die we als gemeenschap op gelijksoortige wijze aan de wereld geven. Ook deze is niet definitief en vast, maar ze kent wel een basis. Deze basis begint in de waarneming en in een gemeenschappelijkheid. De moraal is volgens haar daar een belangrijk onderdeel van. Ze maakt dan ook een onderscheid tussen onbevangen naar de wereld kijken een zonder-oordeel kijken. Dat laatste is volgens haar niet mogelijk, omdat in onze gemeenschapszin allerlei oordelen besloten liggen. Deze liggen niet in beton gegoten, maar ze zijn er wel. In ons oordelen bekennen we kleur: wie we zijn en waar we bij horen.
Onze waarneming - en de waarneembare werkelijkheid - delen we in grote mate met de mensen om ons heen. Uiteraard kan ik niet weten wat jij ziet als je groen gras ziet, maar we zijn het wel met elkaar eens dat het gras, dat we samen zien, groen is. Er is een werkelijkheid die we ervaren, en soms gebeurt dit op zeer pijnlijke wijze. Wanneer iemand ons zou zeggen dat dat louter een idee-fix of een verbeelding is, dan voelen we ons niet serieus genomen.
De eigen waarneming wordt echter steeds problematischer, ze is immers, hoe langer hoe meer bemiddeld. It is op zich niets nieuws, ook in onze jeugd werd een groot deel van onze leefwereld bemiddeld via krant en tv. Tegenwoordig zijn daar media bijgekomen die bovendien in staat zijn om dat wat we zien te sturen. Niet omdat ze ons iets specifieks willen tonen, zoals dat in het Nazisme gebeurde, maar omdat ze willen dat we blijven hangen. Psychologische kennis wordt gebruikt om dit vorm te geven: dat wat groeit in het extreme houdt mijn aandacht vast. Zo zal ik het risico lopen om in de vertwijfeling te verzuipen, aan de hand van filmpjes over Arendt, Verhoeven, Lefort, en andere filosofen.
Hoe weet ik nu, of ik een, zoals Lubach zegt, fabeltjesfuik ben aanbeland? Om me heen hoor ik dat het vaccin dé oplossing zal zijn! Dat is ook één antwoord voor al onze huidige problemen. Als we maar allemaal gevaccineerd zijn, dan komt alles weer goed! Toch is het vaccin geen oplossing voor de milieu schade, ook niet voor kinderen in een huis vol geweld, en ook niet voor het opheffen van oneerlijke handel. Zowel Kierkegaard als Arendt vertellen mij dat er geen oplossing is, zeker niet één. Mensen doen maar wat en elke oplossing creëert weer een nieuw probleem, toch? Zo beland ik in een negatieve spiraal, dan is geen oplossing goed genoeg.
Wat de gemeenschapszin van Arendt mij bovenal leert, en daarom ben ik dit stuk begonnen,  is dat in ons gemeenschappelijk denken heel wat oordelen vast liggen; oordelen over wat werkt en niet werkt, wat goed is en niet goed is, en waarover we spreken en niet spreken. En dat alles zonder dat we daar erg in hebben. Onbevangenheid is dan een veel belangrijkere waarde dan ik altijd heb gedacht: durf te zien wat er gebeurt, durf te kijken naar de waarden die aan basis liggen van een probleem én van de oplossing. Is de oplossing meer van hetzelfde, is het een één oplossing voor elk probleem, of is er echt over nagedacht en toont het zich als 'we weten het niet zeker, maar wellicht zou het kunnen helpen, dus houden we onze ogen open.'
Niets is zo moeilijk als leven met de onzekerheden die onlosmakelijke gepaard gaan met de beperking van het mens-zijn. Een ieder die een kant en klare oplossing heeft is bij voorbaat verdacht!
Comments

We plaatsen cookies, zo min mogelijk en geanonimiseerd.

Aristeia maakt dit mogelijk