Toen ik het onderwerp van deze maand van de filosofie onder ogen kreeg werd ik vooral getrokken door het eerste woord van de drie: verbeelding. De andere twee, aan en macht, spraken minder tot de verbeelding. En dan te weten dat ik mij toch bijzonder veel heb verdiept in macht als filosofisch thema. De verbeelding is dus veel interessanter, juist omdat ik deze niet met macht in relatie bracht. Ik ben uiteraard wel bekend met het fenomeen van ideologisch denken door de macht, maar ik zie dat niet als verbeelding. Wanneer je mij naar mijn politieke ideeën vraagt, dan is het vooral het gebrek aan ideologie wat ik mis in de huidige politiek die zich kenmerkt door hapsnap beleid ingegeven door de waan van de dag. Een beetje ideologie zou daarbij best handig zijn. Maar daar wil ik het nu niet over hebben, maar wel over de verbeelding.

Waarom spreekt die verbeelding mij zo aan? Ik ben een beeld-denker, niet een dromer. Ik ben niet iemand die doelgericht haar leven vorm geeft. Verbeelding in de vorm van doelstellingen en ambities spelen voor mij niet zo’n rol. Om mij heen zie ik overigens mensen voor wie dit heel goed werkt. Je door verbeelding, in de betekenis van hoop en doelstellingen laten leiden, is best een goed idee. De hoop en het vertrouwen ken ik wel als vorm van verbeelding. Er speelt echter ook nog iets anders.

Voor mij was het een verrassing dat ik verbeelding en macht in één kopje zag. Ik breng verbeelding helemaal niet in relatie met macht, sterker nog: verbeelding ondermijnt in mijn belevenis de macht. Foucault legt een directe relatie tussen macht en waarheid. Verbeelding maakt het mogelijk om iets anders waar of belangrijk te vinden, waardoor de geldende waarheid wordt ondermijnt en dus ook de macht wordt ondermijnt. Hoe homogener de samenleving hoe groter de macht. In een samenleving waarin de verbeelding aan de macht is en er dus veel verschillende ideeën bestaan, kan geen sterke macht aanwezig zijn. In autoritaire regimes zie je ook dat niet alleen aan vrije pers maar ook aan kritische denkers, opinie en aan de kunsten paal en perk wordt gesteld.
Verbeelding aan de macht, zou je dan net zogoed kunnen vertalen naar zoiets als verdeeldheid aan de macht, of diversiteit aan de macht.

Een ander aspect van de verbeelding is de fantasie en de ruimte om gebeurtenissen anders te ervaren en te beleven. Je verplaatsen in je ander is dus ook een vorm van verbeelding. Ook hier staat verbeelding ook voor ruimte en diversiteit juist omdat we ons kunnen voorstellen dat de ander er anders over denkt.

Sinds enige tijd hebben we niet alleen te maken met nieuws maar ook met nepnieuws. Vroeger heette dat demagogie - volksverlakkerij - tegenwoordig heet dat nepnieuws. Voor nepnieuws is ook verbeelding mogelijk, juist omdat het feiten verdraait of ontkent en andere gebeurtenissen in het leven weet te roepen. Ga er maar aan staan om die te bedenken.
Dictatoriale regimes en politici die gebruik maken van nepnieuws en demagogie hebben dus niet zo goed iets verbeeldens dan samenlevingen die gekenmerkt worden door diversiteit. De ene verbeelding is, wat mij betreft, wel wenselijker dan de andere. Wanneer feiten en kennis geweld aan worden gedaan door de verbeelding van mensen dan verdwijnt ieder fundament onder ons bestaan. Of dit nu gebeurt in de een wereld vol met nepnieuws of in een wereld met maar één waarheid. Beide verbeelde werelden doen de werkelijkheid geweld aan.

Je zou dus kunnen zeggen dat aan de ene kant verbeelding heel waardevol is omdat het aanzet tot andere ideeën en ruimte maakt voor kritiek en diversiteit, maar aan de andere kant bestaat het risico dat de verbeelding geen ruimte meer laat voor gebeurtenissen die iets feitelijks in zich hebben en voor de wetenschappen die ons kennis geven. Er is heel wat verbeelding nodig om het onderscheid te kunnen zien. Ik vraag me in ieder geval af hoe ik feit van mening moet onderscheiden, hoe ik een diverse wereld zin en onzin uit elkaar kan houden. Kortom: wanneer geeft de verbeelding ruimte om te leven en wanneer houdt de verbeelding ons gevangen? Hoe kan ik dit onderscheid maken?

Tags: Macht, Foucault