Filosofen staan vaak bekend om hun vermogen om goed en zorgvuldig na te denken. Vaak wordt dan verwezen naar de rede en de logica. Meer dan eens heb ik de kritieken gehoord dat rede en logica ook niet alles zijn omdat ze de emotie vergeten of zich te weinig bekommeren om de werkelijkheid. Wellicht is die blik ook wel te beperkt. Er zijn ook filosofen die toch afstand nemen van de logica als enige denkraam voor de filosofie. Om te leren denken kun je ook te raden gaan bij andere experts, mensen die uitblinken in dat waar zij goed in zijn. Je kunt er overigens op rekenen dat er natuurlijk ook een filosoof is die dat bedacht heeft.

Van een schaker kun je leren dat je de doelstellingen van je tegenstander moet leren kennen om zo te doorgronden (en te voorspellen) wat hij gaat doen. Uiteraard moet je dan ook de regels van het spel kennen en samen het spel spelen volgens die regels. In de omgang met andere mensen blijkt het vermogen om te kunnen schaken een goed hulpmiddel bij het denken en doen. Deze manier van denken is o.a. terug te vinden bij Machiavelli

Een Bonsai-meester kijkt naar bijzonder veel aspecten van zijn bonsai en de omgeving waarin deze groeit om zo tot een prachtige kleine boom te komen die niet afwijkt van zijn grotere broer of zus. Vorm, grond, groeiproces, klimaat, leefomgeving, water, voedsel, ziektes en wat al niet meer, allemaal spelen ze een rol van betekenis in het welbevinden van de bonsai en van zijn grotere broer of zus. Wanneer je met deze bril op naar de wereld en naar mensen kijkt dan heb je niets aan logisch denken. De bril van de Bonsai-meester leert je om iets in zijn leefomgeving te plaatsen, waarbij die leefomgeving ook nog eens aan verandering onderhevig is. Alleen door alle aspecten in ogenschouw te nemen, kun je de boom de juiste verzorging geven. Dit alles zou Bacon, maar ook Rousseau als muziek in de oren klinken. En ik kan je verklappen, er is er ook een link met de moderne sociale filosofie.

En dan de navigator: afgelopen weekend was de Jeroen Bosch rally. Dit is een regelmatigheidsrit en het draait in zo’n rally om het construeren van de juiste route op de kaart die dan vervolgens gereden moet worden. En mocht een kaartweg niet in de werkelijkheid aanwezig zijn, dan bepalen de regels hoe je dat moet oplossen, waardoor toch weer die juiste route mogelijk is. De navigator heeft ook een heel speciale manier van denken. Hij moet namelijk de route construeren en de juiste instructies geven. Hij moet ervan overtuigd zijn dat hij goed rijdt en tegelijkertijd moet hij iedere keer wanneer hij een andere deelnemer iets anders ziet doen, zich afvragen ‘waarom denkt die ander dat dat de juiste route is’.

Navigeren in een regelmatigheidsrit is bijzonder filosofische aangelegenheid: De navigator moet een manier van denken aan de dag leggen die ertoe leidt dat hij handelt vanuit een overtuiging (Kierkegaard) maar je je er wel constant bewust van bent dat het ook anders zou kunnen zijn (Verhoeven). Het leidt tot respect voor de ander die anders is en anders doet (Buber). En het houdt ook de zelfkritische houding wakker ‘het is (namelijk) niet onwaarschijnlijk dat je je vergist (Nietzsche).